FUNDACJA RODZINNA A DZIEDZICZENIE

Wprowadzony ustawą, która weszła w życie 22 maja b.r. nowy typ osoby prawnej, tj. fundacja rodzinna jest doskonałym narzędziem przekazywania z pokolenia na pokolenie rodzinnych przedsiębiorstw w taki sposób, aby firma nie uległa rozdrobnieniu i rozbiciu na części pomiędzy poszczególnymi spadkobiercami fundatora. Celem fundacji rodzinnej jest przede wszystkim gromadzenie i pomnażanie majątku rodzinnego, co ułatwia szereg zwolnień podatkowych, w szczególności w zakresie podatku dochodowego.

Nowa instytucja prawna znacznie ogranicza również rodzinne spory spadkowe, ponieważ przekazanie całego majątku fundacji rodzinnej przez nestora rodu w zasadzie wyłącza zasady prawa spadkowego. Ponadto, statut fundacji rodzinnej zawiera dokładną regulację jej funkcjonowania zarówno za życia fundatora, jak i po jego śmierci. To oczywiście dotyczy sytuacji, w której spadkobiercy – beneficjenci fundacji rodzinnej, są aktywnie zaangażowani w życie rodzinnej firmy.

Ustawa z 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej wprowadza w tym zakresie szereg zmian, w szczególności w odniesieniu do prawa do zachowku. Dla przypomnienia, zachowek to prawo spadkobiercy pominiętego w testamencie, do części majątku (najczęściej połowy), która by mu przysługiwała w przypadku, w którym testament nie zostałby sporządzony. Prawo to w określonych przypadkach nie będzie już przysługiwało, jeśli cały majątek rodzinny został wniesiony do fundacji rodzinnej.

Zgodnie z wprowadzonym w maju b.r. art.  994¹ §  1 Kodeksu cywilnego, przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej wniesionego przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, chyba że fundacja rodzinna jest spadkobiercą.

Nowe rozwiązanie wynikające z ustawy o fundacji rodzinnej zakłada zatem brak zaliczenia do spadku mienia wniesionego do fundacji rodzinnej na poczet funduszu założycielskiego, gdy minęło więcej niż 10 lat od wniesienia. Powoduje to de facto wyjęcie spod dziedziczenia tych składników majątku po upływie 10 lat.

Powyższe ograniczenia prawa do zachowku dotyczą sytuacji, w której mienie zostało wniesione przez fundatora na poczet kapitału założycielskiego (początkowego). W przypadku, gdy fundacja rodzinna była spadkobiercą, zapisobiercą windykacyjnym albo obdarowaną przez spadkodawcę – fundatora, będzie odpowiadać za zachowek na dotychczasowych, ogólnych zasadach.

Gdy fundator nie wniesie całego swojego majątku na kapitał początkowy fundacji rodzinnej, tj. pozostawi dla siebie niektóre składniki majątku, do tej części majątku mają zastosowanie ogólne zasady dotyczące zachowku. Tytułem przykładu, spadkobiercy – beneficjentowi fundacji, który zostanie pominięty w testamencie, zaliczają się na poczet należnego mu zachowku świadczenia które uzyskał od fundacji rodzinnej lub w związku z jej rozwiązaniem (art. 996 § 2 Kodeksu cywilnego), a zatem jego świadczenie ulega odpowiedniemu zmniejszeniu w zależności od otrzymanych od fundacji świadczeń. Jest to analogiczne rozwiązanie, które obowiązuje już  w odniesieniu do darowizn dokonywanych na rzecz spadkobiercy, za życia fundatora.

r.pr. Aleksandra Ostrowska